ایران‌کد، پروژه‌ ای در حوزه‌ فناوری اطلاعات کشور (قسمت ۳ از ۷)

مقدمه:

پس از بررسی تاریخچه‌ی سیستم‌های کدگذاری و طبقه‌بندی در قسمت اول و آشنایی با سازمان جهانی GS1 در قسمت دوم، نوبت به بررسی اجمالی نظام‌های کدینگ مختلف و خدمات و استانداردهای نظام GS1 می‌رسد. در این بخش ابتدا ساختار کلّی سیستم استانداردهای GS1 را خواهیم شناخت و سپس، به تشریح تک‌تک استانداردها تا حدی که خواننده آشنایی مقدماتی با آن‌ها را به دست آورد، خواهیم پرداخت. توجه کنید که مطالب این قسمت کمی طولانی هستند اما توصیه می‌شود که حتما مورد مطالعه قرار گیرند.

در تمام طول این نوشته می‌توانید با کلیک بر روی تصاویر، در صفحه‌ی جدیدی که باز می‌شود، مجددا بر روی تصویر کلیک کنید تا تصاویر در اندازه‌ی اصلی نمایش داده شوند.

 

قسمت سوم:

ساختار کلّی استانداردها و خدمات سازمان جهانی GS1 را در تصاویر زیر می‌توانید مشاهده کنید. تصویر دوم، در واقع ترجمه‌ی فارسی تصویر اول است که در آن، با رعایت امانت در ترجمه، سعی شده که اصطلاحات تخصصی حوزه‌ی بازرگانی، طوری به فارسی برگردانده شود که منظور را به خواننده منتقل کند.

 

 

همانطور که در شکل می‌بینیم سیستم استانداردهای GS1، دارای دو محور اصلی است:

۱- استانداردهای شناسایی خودکار:

کار اصلی استانداردهای شناسایی این است که به انسان، در شناسایی و رهگیری کالاها و قطعات کمک نمایند. خودرویی را در نظر بگیرید که قرار است در کارخانه‌ی خودروسازی ساخته شود. وجود هزاران قطعه‌ی ریز و درشت که باید طبق ترتیب خاصی از انبار فرا خوانده شده، به خط تولید آورده شده و در نهایت در کنار هم قرار بگیرند، امر ساخت و مونتاژ را به فرایندی پیچیده تبدیل می‌کند که لازم است توسط روبات‌ها و رایانه‌ها انجام پذیرد تا منجر به کاهش خطا گردد.

روبات‌ها و رایانه‌ها توان فکر کردن ندارند و قطعات را نمی‌شناسند، بنابراین به مکانیزم و استانداردهایی نیاز داریم تا قطعات را به تجهیزات رایانه‌ای خط تولید معرفی کنیم. استانداردها و فناوری‌های شناسایی خودکار از طریق اختصاص شناسه‌ها و کدهای خاص که توسط پویشگرهای تصاویر[۱] قابل خوانده شدن هستند به هر قطعه، این امکان را برای ما فراهم می‌کنند. کلیدهای شناسایی، شناسه‌های نرم‌افزاری، حامل‌های داده و کدهای الکترونیکی محصولات، انواع چهارگانه‌ی استانداردهای شناسایی خودکار هستند.

۱- کلیدهای شناسایی: مجموعه ای از ارقام، حروف و کاراکترها هستد که برای نام‌گذاری و معرفی اقلام، مکان‌ها، محصولات، خدمات و … به کار می‌روند تا ذی‌نفعان کسب و کار، بتوانند اطلاعات مورد نیاز خود را در مورد این کالا، خدمت و یا مکان از این طریق به دست آورند. کلیدهای شناسایی GS1 به ۹ دسته تقسیم می‌شوند:

۱.۱ شماره سریال کانتینر حمل و نقل (SSCC): شماره‌ای ۱۸ رقمی است که به یک واحد لجستیک ترابری در سطح جهانی اختصاص داده می‌شود. این واحد لجستیکی، محموله‌ای در یک بسته‌بندی (کانتینر) بوده و ممکن است به اندازه‌ی کارتن یک تلفن همراه، کارتن یک مانیتور و یا یک کانتینر چند تنی باشد. در این نوع کدگذاری، محتوای داخل بسته‌بندی ممکن است چند نوع کالای مختلف و در تعداد متفاوت باشد.

 

۱.۲ شماره جهانی موقعیت (GLN): شماره‌ای ۱۳ رقمی است که به هر موقعیت مکانی در فرآیند تولید و توزیع  تخصیص می‌یابد. این مکان ممکن است یک کشور، یک شهر، یک ساختمان، اتاقی در یک ساختمان و یا حتی طبقه‌ای از یک قفسه‌ در یک فروشگاه باشد. از این کد برای آدرس‌دهی در تراکنش های تجاری استفاده می‌شود. در عملیات توزیع و ارسال کالا، می‌توان بر روی پالتهای مختلف، شماره مکان تولید یا GLN منشاء و مکان مقصد یا GLN دریافت‌کننده را درج نمود. به این ترتیب، بستر اطلاعاتی لازم برای عملیات ردیابی محموله‌ها فراهم می‌شود.

۱.۳ شناسه‌ی جهانی دارایی‌های برگشت پذیر (GRAI): گاهی اوقات، در انتقال برخی محصولات همانند محصولات پزشکی خاص همانند اعضا و جوارح پیوندی، محموله‌های فراورده‌های هسته‌ای، قطعات و محصولات صنایع نظامی و … نیاز به استفاده از محفظه‌ها و بسته‌بندی‌های خاصی است که گران‌قیمت بوده و امکان استفاده‌ی مجدد آن‌ها وجود دارد. معمولا این بسته‌بندی‌ها و محفظه‌ها جزو دارایی‌های یک شرکت به حساب آمده و پس از ارسال محموله، بایستی به شرکت بازگردند. کدی که به این دارایی‌های برگشت‌پذیر تعلق می‌گیرد، GRAI نام دارد.

 

۱.۴ شماره جهانی اقلام تجاری (GTIN): این استاندارد به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر تشکیل دهنده نظام GS1  برای شناسایی منحصر به فرد اقلام تجاری به کار می‌رود. اقلام تجاری، محصولات و خدماتی را شامل می‌شوند که دارای قیمت بوده و در هر نقطه‌ای از زنجیره تأمین، سفارش داده شده یا برای آن‌ها صورت‌حساب صادر می‌شود. در این استاندارد به هر قلم تجاری که با دیگری متفاوت است یک GTIN متفاوت و منحصر به فرد تعلق می‌گیرد.

کارکرد اصلی GTIN فراهم نمودن راهی برای شناسایی یکتای هر قلم برای شناسایی در یک پایگاه داده است، برای فعالیت‌هایی مثل دریافت قیمت، ثبت فروش، تأیید تحویل یا شناسایی سفارش آن و در هر نقطه‌ای از زنجیره تأمین و هر جایی در جهان. این کد همچنین در کنترل موجودی انبار فروشگاه نیز به کار گرفته می‌شود و متناسب با اطلاعات پیوست به کد در پایگاه داده‌ها می‌تواند کاربردهای دیگری نیز داشته باشد. ساختار این کد به شرح زیر است:

 

۱.۵ شناسه جهانی قلم‌کالا (GIAI): شماره‌ای است که به دارایی‌های یک سازمان تخصیص می‌یابد. در کشور ما به آن شماره اموال می‌گویند با این تفاوت که شماره‌های اموال مربوط به درون یک سازمان بوده اما شماره‌ی GRAI شماره‌ای جهانی است که به دارایی‌های یک سازمان کد منحصر به فرد جهانی اختصاص می‌دهد. این کد بر روی رایانه‌ها، خودرو‌ها، چاپگر‌ها، دستگاه‌های تلفن‌ و فکس، میزها و صندلی‌ها و … الصاق می‌شود.

۱.۶ شماره جهانی خدمت (GSRN): شماره‌ای است که به رابطه‌ی بین یک ارائه‌کننده‌ی خدمت و یک دریافت‌کننده‌ی خدمت تخصیص می‌یابد. مثلا به کاربر عضو یک وب‌سایت یا جامعه‌ی مجازی، به یک بیمار در یک بیمارستان و یا خدمات پس از فروش به یک خریدار خودرو.

۱.۷ شناسه جهانی نوع سند (GDTI): عبارت سند در این شناسه به هر نوع سندی (کاغذی و الکترونیکی) گفته می‌شود که بار حقوقی داشته و در تراکنش‌های تجاری به کار می‌رود. انواع صورت‌حساب‌ها، فاکتورها، ضمانت‌نامه‌ها، بارنامه‌ها، چک‌ها و اسناد متنوع دیگر، شماره شناسایی بین المللی‌ای دریافت می‌کنند که از طریق آن، محموله‌ها و محتوای آن‌ها تصدیق و اعتبارسنجی می‌شوند.

۱.۸ شماره شناسه جهانی خرید (GSIN): شماره شناسایی یک محموله است. این محموله ممکن است از چندین SSCC، GTIN و … تشکیل شده باشد و به محموله‌های بزرگ اختصاص می‌یابد.

۱.۹ شماره شناسه جهانی محموله‌های امانی (GINC): شماره شناسایی است که به یک محموله اختصاص می‌یابد تا از طریق حاملی غیر از خود شرکت (واسطه) انتقال یابد. در واقع این محموله به صورت امانی به شرکت‌های حمل و نقل و ترابری سپرده می‌شود تا این شرکت‌ها امور انتقال و توزیع را انجام دهند.

۲- شناسه‌های نرم‌افزاری: این شناسه‌ها مکمل کلیدهای شناسایی بوده و امکان رمزنگاری کلیدهای شناسایی به موجودیت‌هایی الکترونیکی برای ذخیره بر روی حامل‌های داده را فراهم می‌کنند. پس از تشریح حامل‌های داده، مفهوم و نوع عملکرد این شناسه‌های نرم‌افزاری برای شما روشن‌تر خواهد شد. این‌ شناسه‌ها در واقع فیلدهای داده‌ای هستند که توان تبدیل اعداد و ارقام به نوع داده‌های الکترونیکی مثل کدهای میله‌ای و فرکانس‌های رادیویی را دارند و مفهوم، ساختار و قالب به کار رفته در کلیدهای شناسه را رمزنگاری[۲] می‌کنند تا در نرم‌افزارها قابل خوانده‌شدن باشند.

۳- حامل‌های داده[۳]: حامل‌های داده، رسانه‌هایی[۴] هستند که داده‌های مربوط به ویژگی‌های اقلام به همراه کلیدهای شناسایی را در خوذ ذخیره می‌کنند. حامل داده می‌تواند در انواع مختلفی وجود داشته باشد و در واقع از رمزنگاری کلیدهای شناسایی توسط شناسه‌های نرم افزاری به دست می‌آید. الگوریتم‌های مختلفی وجود دارد که می‌توانند رشته‌های حرفی‌عددی[۵] را در قالب‌های مختلف (بر اساس نیاز)، به رمز درآورده و حامل‌های داده را تولید کنند.

در سیستم GS1 از ۶ نوع حامل داده‌ی مختلف استفاده می‌شود.

۳.۱ بارکدهای EAN/UPC:  اگر شرکتی قصد تولید کد میله‌ای (بارکد)[۶] بر روی محصول خود داشته باشد که در هر نقطه‌ای از جهان توسط پویشگر‌های تصاویر قابل خوانده شدن باشد باید از این نوع کد میله‌ای استفاده نماید. این کد میله‌ای یکی از قدیمی ترین و محبوب‌ترین انواع کد میله‌ای در جهان است که از لحاظ کاربرد نیز بیشترین استفاده را دارد.

 

۳.۲ بارکدهای ITF-14: از این نوع کد میله‌ای فقط برای رمزنگاری GTINها استفاده می‌شود.

 

۳.۳ بارکدهای GS1-128: زمانی که بحث بر سر انتقال محموله‌های تجاری کانتینری و محموله‌های بزرگ در میان باشد، بهترین حامل داده، کد میله‌ای GS1-128 است. چرا که امکان ذخیره‌ی اطلاعاتی همانند کلیدهای شناسایی، شماره سریال‌ها، تاریخ‌های تولید و انقضا، ابعاد، اندازه‌های وزنی و … را دارد. علاوه‌ بر این نسبت به دیگر انواع کد میله‌ای، امکان فشرده‌سازی بیشتری داشته و حجم بیشتری از اطلاعات را در فضای کمتر منتقل می‌کند. از این کد میله‌ای کمتر در پایانه‌های فروش استفاده می‌شود و بیشتر در ترابری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

۳.۴ دیتابار[۷]: از دیتابار برای انتقال حجم انبوهی از داده‌ها و الصاق آن بر روی اقلام کوچک استفاده می‌شود. برای خواندن دیتابار باید از پویشگرهای خاصی که توان تشخیص ریزنوشته‌ها را دارند استفاده کرد.

 

۳.۵ دیتاماتریس[۸]: بر خلاف حامل‌های داده‌ی پیشین که همگی ساختاری خطی و تک‌بعدی داشتند، دیتاماتریس‌ها از ساختاری دو بعدی سود می‌برند که امکان ذخیره‌سازی حجم وسیعی از اطلاعات را در فضایی بسیار اندک فراهم می‌کنند. دیتاماتریس را می‌توان در اندازه‌های متفاوت تولید کرد و بر روی کالاهای ریز و درشت الصاق نمود. برای خواندن دیتاماتریس از پویشگرهای خاصی استفاده می‌شود. در حال حاضر بیشترین استفاده از دیتاماتریس در صنایع پزشکی و الکترونیک و سخت‌افزار رایانه‌ها صورت می‌پذیرد. دو نمونه از دیتاماتریس را در شکل زیر می‌بینید:

 

۳.۶ برچسب‌های EPC/RFID: زمانی که استفاده از امواج رادیویی برای انتقال داده‌ها و مفاهیم رایج شد، تفکر استفاده از این فناوری در شناسایی محصولات و اقلام تجاری در ذهن سازمان‌های تولید کننده‌ی استانداردهای الکترونیکی شکل گرفت. برچسب‌های RFID نمود خارجی این تفکر هستند و می‌توانند با استفاده از امواج الکترومغناطیسی و رادیویی، اطلاعاتی را در خود ذخیره کرده و انتقال دهند.

برچسب‌های RFID از یک میکروچیپ تشکیل شده‌اند که داده‌ها را در خود ذخیره کرده و زمانی که به یک آنتن که توانایی دریافت این امواج را دارا باشد نزدیک می‌شوند، اطلاعات را بازتاب می‌کنند. از آنجا که این امواج می‌توانند به سطوح سخت نیز نفوذ کرده و از میان اجسام جامد و مایع و … عبور کنند، از این برچسب‌ها حتی در سطوح درونی و میانی قطعات نیز می‌توان استفاده کرد.

گیره‌های سفیدرنگی که به لباس‌های موجود در لباس‌فروشی‌ها متصل هستند و هنگام خروج لباسی که این گیره‌ها به آن وصل باشد از درب‌های مخصوص فروشگاه، بوق و آژیر خطر را به صدا در می‌آورند، نمونه‌ای از کاربرد این فناوری در بخش امنیت اموال هستند.

 

۴- کد الکترونیکی محصولات: کد الکترونیکی محصول، استانداردی است که توانایی رمزنگاری انواع کلیدهای شناسایی بر روی برچسب‌های RFID مخصوص را داراست به نحوی که به هر محصول، کدی منحصر به فرد در جهان اختصاص می‌یابد و امکان تصادم و هم‌پوشانی بین کدها وجود ندارد. نکته‌ی مهم در استفاده از این فناوری این است که شبکه‌ی داده‌های کد الکترونیکی محصولات، به طور خودکار به هر قلم کالای جدید، کدی منحصر به فرد اختصاص می‌دهد. بر خلاف برچسب‌های RFID که یک نوع حامل داده هستند و هویت فیزیکی دارند، کد الکترونیکی محصول یک مفهوم الکترونیکی و انتزاعی است و به یک کد از مجموعه کدهای موجود در شبکه‌ی کدهای الکترونیکی محصول در جهان اطلاق می‌شود.

 

۲- استانداردهای ارتباطی:

این استانداردها بیشتر در زمینه‌ی انتقال اطلاعات و تراکنش‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی کاربرد دارند. به طور مثال برای تهیه فاکتورهای اینترنتی، صورتحساب‌های پرداخت الکترونیکی، رسیدها و چک‌های الکترونیکی، بارنامه‌های الکترونیکی، ارسال و دریافت پیام‌های تجاری الکترونیکی و … از این استانداردها و فناوری‌ها استفاده می‌شود. استانداردهای ارتباطی، متشکل از مجموعه‌ای از استانداردهای شناسایی و روال‌ها و مکانیزم‌های ارتباطی و اطلاعاتی هستند. شکل زیر با نمایش سطح به سطح استانداردهای GS1 به درک بهتر موضوع کمک می‌کند:

 

استانداردهای ارتباطی نظام GS1، به ۳ دسته تقسیم می‌شوند:

۱- به اشتراک‌گذاری داده‌ها توسط شبکه جهانی همزمان‌سازی داده‌ها (GDSN): یک شبکه‌ جهانی و برپایه استانداردهای GS1  است که هماهنگی مداوم و امن داده‌ها را فراهم می‌کند و به طرفین تراکنش تجاری این امکان را می‌دهد که داده‌های یکسان و سازگار با سیستم خود را به صورت هم­زمان در اختیار داشته باشند و از تغییرات داده‌های موجود در پایگاه‌داده‌های سیستم طرف مقابل به صورت آنی مطلع شوند. طبقه‌بندی جهانی محصولات، پیش‌نیاز اساسی این استاندارد است که مدیریت مؤثر به اشتراک‌گذاری داده‌ها را امکان‌پذیر می‌کند. در این شبکه، کیفیت داده‌ها[۹] مد نظر قرار دارد و از منابع داده‌ی[۱۰] مورد تأیید برای ذخیره‌سازی داده‌ها استفاده می‌شود.

۲- استانداردهای ارتباطی eCom امکان انجام میلیاردها تراکنش تجاری در روز بر بستر فناوری‌های الکترونیکی مثل اینترنت و پیامک و … را فراهم می‌کنند. هر بار که در یک تراکنش تجاری، کلیدهای شناسایی GS1 در سراسر دنیا مورد استفاده قرار بگیرند، این استاندارد می‌تواند اطلاعات تراکنش را در یک پایگاه داده ذخیره نماید تا امکان رهگیری و پیگیری تراکنش و بررسی و کنترل تراکنش توسط طرف‌های تجاری به وجود آمده و احتمال خریدهای تکراری، سفارشات غیر ضروری و اضافی، کمبود مواد اولیه و قطعات مورد نیاز در خط تولید و مشکلاتی از این دست از بین برود.

در نظام GS1 دو راهکار اساسی برای به کارگیری استانداردهای ارتباطی در ثبت تراکنش‌های مالی وجود دارد:

۲.۱ استاندارد EANCOM که بر پایه‌ی استاندارد تبادل الکترونیکی داده‌های سازمان ملل متحد ایجاد شده و امکان تولید و ارسال پیام‌های تجاری، پیام‌های مالی، کاتالوگ محصولات، صورتحساب‌ها و فاکتورها، رسیدها، بارنامه‌ها، گواهی‌نامه‌ها، پیام‌های امنیتی، گزارش‌ها و … را فراهم می کند.

۲.۲ استاندارد XML [۱۱] که بدون وابستگی به سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای مورد استفاده در رایانه‌های طرفین تجاری، امکان تولید و ارسال پیام‌های تجاری مختلف را در محیطی سریع، امن، استاندارد و قابل اطمینان فراهم می‌آورد. این استاندارد با برچسب‌های RFID نیز تطابق کامل داشته و با خوانده شدن این برچسب‌ها می‌توان بیش از ۶۰ نوع سند تجاری مختلف از پیش تعریف شده بر پایه‌ی XML تولید کرد.

۳- استاندارد EPCIS برای این ایجاد شده که به ۴ سوال اساسی پاسخ دهد. این‌که چه محصولی، در کجا، ر چه زمانی و به چه منظوری تولید، توزیع و خریداری شده است، سوالاتی هستند که این استاندارد توان پاسخگویی به آن‌ها را دارد. این استاندارد پلی است میان دنیای فیزیکی اقلام تجاری و دنیای مجازی تراکنش‌های تجاری الکترونیکی. این استاندارد به ما کمک می‌کند که از زمان تهیه مواد اولیه، تا تولید محصول، توزیع و خریداری محصول و انتقال آن به مکان مورد نظر، کالا را در نظر گرفته و اتفاقاتی که برای آن رخ می‌دهد را کنترل کنیم. مثلا بدانیم کالا در چه نوع بسته‌بندی و با چه اندازه و تعداد قرار است توزیع شود، از چه طریقی قرار است انتقال یابد (زمینی، هوایی، قطار و …)، چه زمانی قرار است در اداره‌ی پست تحویل گرفته شود و چه زمانی قرار است به دست مشتری نهایی برسد.

مطالب ذکر شده، توضیحی مختصر در مورد نظام استانداردهای GS1 بود و برای مطالعه‌ی بیشتر می‌توانید فایل انگلیسی کاملتری را در این مورد از این آدرس دریافت نمایید:  http://www.gs1.org/docs/GS1_System_of_Standards.pdf