به جاي واژه غلط اينترنت ملي، بگوييم شبكه ملي اطلاعات …

مقدمه:

اين روزها، موضوع شبكه ملي اطلاعات يا همان شبكه اينترانت ملي كه به اشتباه با نام “اينترنت ملي” در ميان مردم ما شناخته مي‌شود، به مناقشه‌ي بين وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات با برخي از كارشناسان فناوري اطلاعات كشور تبديل شده و خوراك رسانه‌اي خوبي براي شبكه‌هاي خبري داخلي و خارجي به شمار مي‌رود.

از آنجا كه اطلاعات موجود در اينترنت در مورد اين موضوع بسيار جسته و گريخته بوده و اغلب چيزي جز گمانه‌زني‌هاي شخصي و نظرات فردي نيست، مجله‌ي اينترنتي گويا آي‌تي در راستاي احترام به خواست مخاطبين خود و انجام وظيفه نسبت به آگاه‌سازي افكار عمومي در مورد اين طرح عظيم ملي، اقدام به بررسي موضوع نموده و به تهيه گزارشات مستند و مشروح در اين مورد پرداخته است.

نتيجه‌ي اين تحقيق و بررسي‌ها در تاريخ 1390/1/26 تحت عنوان “اينترنت ملي يا شبكه ملي اطلاعات، مسأله اين است!” به صورت پادكست در راديو گويا منتشر شد و قرار بر اين شد كه چكيده‌ي اين تحقيق و گزارش، در پستي جداگانه در اختيار مخاطبين عزيز مجله قرار بگيرد.

مطلبي كه در حال مطالعه‌ي آن هستيد، نتيجه‌ي وفاي به عهد تيم مجله اینترنتی گويا آي‌تي است كه تقديم شما مي‌شود. اميدواريم با ارائه‌ي اين مطلب، نسبت به توسعه‌ي آگاهي در اين زمينه قدم كوچكي برداشته و رضايت خاطر مردم شريف ايران و علاقه‌مندان به دنياي فناوري اطلاعات و ارتباطات را فراهم كنيم.

 

تاريخچه:

اولين زمزمه‌ها در مورد شبكه ملي اطلاعات (جايگزين صحيحي براي عبارت غلط اينترنت ملي) در سال 1384 به گوش رسيد. زماني كه مهندس عبدالمجيد رياضي، سمت‌ معاونت فناوري اطلاعات وزارت ارتباطات و همچنين دبير شوراي عالي فناوري اطلاعات را بر عهده داشت (منبع) و ايده‌ي شبكه ملي اطلاعات را مطرح نمود.

از نظر مهندس رياضي، مهمترين دليل پياده‌سازي شبكه ملي اطلاعات، كاهش وابستگي به شبكه جهاني اينترنت است. بدين معنا كه تجهيزات و زيرساخت‌هاي لازم براي مديريت يك شبكه‌ي سراسري اطلاعاتي و ارتباطي ملي در كشور فراهم باشد تا چنانچه جامعه‌ي جهاني، ايران را از دسترسي به شبكه جهاني اينترنت محروم كرد (همانند باقي انواع تحريم كه عليه كشورمان صورت مي گيرد) و يا به دليل رخدادهاي فيزيكي (قطع كابل‌ها و …) دسترسي به شبه جهاني قطع شد، ما بتوانيم تا حد زيادي به توانايي‌هاي خود متكي بوده و مستقل عمل كنيم.

البته هدف از طرح ايده‌ي شبكه‌ي ملي اطلاعات اين نيست كه ايران قصد داشته باشد از اينترنت جهاني جدا شود بلكه كاهش هزينه‌هاي خريد پهناي باند، افزايش امنيت اطلاعات ملي، توسعه تجهيزاتي و اطلاعاتي، تبديل شدن به هاب و شاهراه انتقال اطلاعات منطقه، توسعه نرم‌افزاري و مقوله‌هايي از اين دست در اين طرح مورد توجه هستند.

در همين زمينه، شهرام شريف، خبرنگار روزنامه دنياي اقتصاد در تاريخ 1384/12/26 مصاحبه‌اي را با آقاي مهندس رياضي ترتيب داد و در مورد اين طرح از ايشان سوالاتي پرسيد كه همين مصاحبه، بهترين منبع براي شناخت طرح اينترنت ملي آن زمان كه امروز با تكميل مفهوم و كاربرد، شبكه ملي اطلاعات نام گرفته است به شمار مي‌رود چون در اين مطلب از زبان ايده‌پرداز اين طرح به توصيف آن پرداخته شده است. متن كامل اين مصاحبه را مي‌توانيد در وب‌سايت رسمي وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات كشور مطالعه نماييد. (منبع)

اين طرح در تيرماه 1385 به مركز تحقيقات مخابرات ايران سپرده شد تا ضمن تحقيق در مورد مشخصات فني پياده‌سازي آن، پس از تكميل اسناد مفهومي و عملياتي و پس از انتخاب پيمانكاران، اجرا شود. (منبع 1 و منبع 2)

در دي‌ماه 1385 در ادامه‌ي پيگيري پياده‌سازي شبكه ملي اطلاعات، بودجه‌اي 10 ميليارد توماني در كميسيون صنايع و معادن براي آن به تصويب رسيد. اين بودجه سپس به كميسيون تلفيق فرستاده شد و اين كميسيون به دليل توجيه نبودن در مورد مفهوم شبكه ملي اطلاعات، آن را تصويب نكرد و اين بودجه در صحن علني مجلس هم تصويب نشد. اما پس از چند ماه و با پيگيري طرح، در خرداد 1386، اجازه‌ي اختصاص مبلغ 566 ميليارد تومان بين سال‌هاي 1386 تا 1388 براي اجراي اين طرح به شركت مخابرات ايران، شركت ارتباطات زيرساخت و شركت‌هاي وابسته صادر شد. كمي بعد در تاریخ ۲۸‌ مرداد ماه‌ ۱۳۸۶ شورای اقتصاد موافقت كرد كه وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات مبلغ 350 ميليارد تومان را به اين طرح اختصاص دهد. يعني مجموعا بيش از 910 ميليارد تومان بودجه به اين طرح اختصاص يافت. (منبع)

اين بودجه صرف توسعه شبكه زيرساخت فيبر نوري كشور، توسعه و تجهيز ديتاسنترهاي ملي، توسعه نرم‌افزاري و سرويس هاي مبتني بر شبكه، توسعه شبكه‌هاي مخابراتي استاني و … شده است و هم اكنون تا حد زيادي زيرساختهاي لازم براي تكميل طرح فراهم است.

در سال 1389 اخبار زيادي در مورد زمان اجراي فاز اول شبكه ملي اطلاعات به گوش مي‌رسيد و از همان ابتاي سال، قول و قرارهايي از سمت مسوولان در مورد اجراي طرح به مردم داده مي‌شد اما هر بار اين مسأله به دلايلي به تعويق مي‌افتاد. اما در نهايت در دهه‌ي فجر اين سال فاز اول اين شبكه با شروع به كار شبكه يكپارچه ملي مدارس راه‌اندازي شد. (منبع)

با ابلاغ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه و تأكيد بر اجراي طرح شبكه ملي اطلاعات در ماده 46 از فصل چهارم اين برنامه، مي‌توان گفت كه امروز شبكه ملي اطلاعات از يك طرح مفهومي به واقعيتي تبديل شده كه تا اجراي كامل آن زمان زيادي باقي نمانده است و همانطور که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور به آن اشاره می‌کند، احتمالا فاز نهایی شبکه ملی اطلاعات تا سال 1392 اجرایی خواهد شد. (منبع)

بخشی از ماده 46 قانون پنجم برنامه توسعه اینگونه نوشته شده است:

ماده46: به منظور بسط خدمات دولت الکترونیک، صنعت فناوری اطلاعات، سواد اطلاعاتی و افزایش بهره‎وری در حوزه‎های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اقدامات زیر انجام می‎شود:
الف ـ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف است نسبت به ایجاد و توسعه شبکه ملی اطلاعات و مراکز داده داخلی امن و پایدار با پهنای باند مناسب با رعایت موازین شرعی و امنیتی کشور مناسب اقدام و با استفاده از توان و ظرفیت بخشهای عمومی غیردولتی، خصوصی و تعاونی، امکان دسترسی پرسرعت مبتنی بر توافقنامه سطح خدمات را به صورتی فراهم نماید که تا پایان سال دوم کلیه دستگاههای اجرائی و واحدهای تابعه و وابسته و تا پایان برنامه، شصت درصد (60%) خانوارها و کلیه کسب و کارها بتوانند به شبکه ملی اطلاعات و اینترنت متصل شوند.

میزان پهنای باند اینترنت بین‎الملل و شاخص آمادگی الکترونیک و شاخص توسعه دولت الکترونیک باید به گونه‎ای طراحی شود که سرانه پهنای باند و سایر شاخصهای ارتباطات و فناوری اطلاعات در پایان برنامه در رتبه دوم منطقه قرار گیرد. حمایت از بخشهای عمومی غیردولتی، خصوصی و تعاونی در صنعت فناوری اطلاعات کشور به ویژه بخش نرم‎افزار و امنیت باید به گونه‎ای ساماندهی شود که سهم این صنعت در تولید ناخالص داخلی در سال آخر برنامه به دو درصد (2%) برسد.
آئین‎نامه اجرائی این بند مشتمل بر حمایت از صنعت فناوری اطلاعات توسط وزارتخانه‎های ارتباطات و فناوری اطلاعات، صنایع و معادن و بازرگانی و معاونت ظرف شش ماه اول برنامه تهیه و به تصویب هیأت وزیران می‎رسد.
ب ـ کلیه دستگاههای اجرائی مکلفند ضمن اتصال به شبکه ملی اطلاعات و توسعه و تکمیل پایگاههای اطلاعاتی خود حداکثر تا پایان سال دوم برنامه بر اساس فصل پنجم قانون مدیریت خدمات کشوری اطلاعات خود را در مراکز داده داخلی با رعایت مقررات امنیتی و استانداردهای لازم نگهداری و به‌روزرسانی نمایند و بر اساس آئین‎نامه اجرائی که در شش ماهه اول برنامه توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و وزارت اطلاعات و معاونت، تهیه و به تصویب هیأت‎وزیران خواهد رسید نسبت به تبادل و به اشتراک‎گذاری رایگان اطلاعات به منظور ایجاد سامانه‎های اطلاعاتی و کاهش تولید و نگهداری اطلاعات تکراری در این شبکه با تأمین و حفظ امنیت تولید، پردازش و نگهداری اطلاعات اقدام نمایند.

برای مطالعه‌ی بیشتر در این زمینه می‌توانید به متن كامل قانون برنامه پنجم توسعه مراجعه نمایید. برای مشاهده‌ی این سند می‌توانید به پرتال دفاتر پیشخوان خدمات دولت مراجعه نمایید و یا متن سند را که به امضای دکتر علی لاریجانی، ریاست مجلس شورای اسلامی کشور رسیده است با کلیک بر روی تصویر زیر دانلود نمایید.

 

شبكه ملي اطلاعات چيست؟

“شبکه‌ی ملی اطلاعات، شبکه‌ای بومی و متشکل از مراکز داده ملی، زیرساختهای ارتباطی و سرویس‌های نرم‌افزاری است که در سراسر ایران مستقر خواهد شد و خدمات دولت الکترونیکی و سرویس‌های رفاهی و اجتماعی را از طریق بستر فیبر نوری و با پهنای باند حداقل 12 مگابیت بر ثانیه به مردم ایران ارائه خواهد کرد. این شبکه مستقل از اینترنت جهانی عمل کرده اما به آن متصل است تا مردم علاوه بر دریافت خدمات ملی از طریق شبکه‌ی ملی اطلاعات، بتوانند از خدمات اینترنت جهانی نیز بهره‌مند باشند.”

در واقع در طرح شبكه ملي اطلاعات، قرار است شبكه‌هاي مختلفي مثل شبكه ملي مدارس، شبكه ملي بانكداري الكترونيكي، شبكه ملي كنترل ترافيك، شبكه ملي دانشگاه‌ها، شبكه ملي بيمارستانها و درمانگاه‌ها، شبكه‌ ملي سازمانها و اداره‌ها، شبکه علمی کشور، شبکه ملی بازرگانی و … به هم متصل شده و به صورت يكپارچه، خدمات دولت الكترونيكي را به مردم ايران ارائه كنند.

وجود چنين شبكه‌اي علاوه بر تضمين دسترسي امن و پايدار به سرويس‌هاي ملي، كاربران را از پهناي باند بسيار بالايي براي ارتباط و انتقال اطلاعات بهره‌مند خواهد كرد. چرا كه بستر اجراي اين طرح، شبكه ملي فيبر نوري ايران است كه توسط شركت ارتباطات زيرساخت توسعه داده شده و در پايان سال 1389 به بيش از 155 هزار كيلومتر در سراسر كشور گسترش يافته است. (منبع)

بر طبق گفته‌هاي دكتر اخوان بهابادي، قائم مقام وزير اطلاعات، سرعت انتقال اطلاعات در شبكه ملي بين 12 تا 20 مگابيت بر ثانيه خواهد بود كه اين سرعت براي راه‌اندازي بسياري از سرويس‌ها و تكنولوژي هاي پهن‌باند همانند IPTV، ويدئو كنفرانس، بازي آنلاين و مشاهده فيلم با كيفيت HD به صورت آنلاين، VOIP و … كافي است و قرار است به طور حتم اين سرعت به عموم مردم عرضه شود. (منبع)

همانطور که ذکر شد، شبکه ملی اطلاعات 3 پیش‌نیاز اساسی و مهم دارد که تنها با حضور و تأمین این پیش‌نیازها می‌تواند بازده حداکثری خود را به نمایش بگذارد. این پیش‌نیازها عبارتند از:

1. بستر و زیرساخت انتقال اطلاعات (شبکه ملی فیبر نوری)
2. بستر و زیرساخت ذخیره اطلاعات (مراکز داده ملی)
3. بستر و زیرساخت نرم‌افزاری (سرویس‌ها و نرم‌افزارهای مبتنی بر شبکه)

 

 

در حال حاضر می‌توان گفت که زیرساخت انتقال تا حد زیادی آماده شده و با بیش از 155 هزار کیلومتر فیبر نوری که در کشور داریم، از جهت بستر ارتباطی مشکل خاصی وجود ندارد. در مورد مراکز داده هم که فعالیت‌های خوبی در حال انجام است و مراکز داده‌ی تبیان، پارس آنلاین، فن‌آوا و … راه‌اندازی شده و به مرور در حال گسترش و توسعه هستند و تنها موردی که وزیر فناوری اطلاعات نیز نگرانی خود از ضعف آن را بیان نموده، کمبود سرویس‌های قابل ارائه بر روی این بستر است.

تا زمانی که سرویسی برای ارائه وجود نداشته باشد، مردم به سمت این شبکه تمایل پیدا نخواهند کرد و عملا، شبکه کارایی لازم را نخواهد داشت و به همین جهت سرمایه‌گذاری در بخش تولید و توسعه‌ی سرویس های بانکداری الکترونیکی، سرویس‌های آموزش الکترونیکی، سرویس‌های ارائه‌دهنده‌ی خدمات شهری و شهروندی به صورت الکترونیکی، سرویس‌های تفریحی و سرگرمی و … در برنامه پنجم توسعه به صورت جدی مورد توجه قرار گرفته است و از این رو می توان بازار کار بسیار مناسبی را برای برنامه‌نویسان و طراحان سیستم‌های مبتنی بر شبکه در سال‌های آتی  انتظار داشت.

کاهش هزینه اینترنت در صورت راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات:

همانطور که پیشتر ذکر شد، یکی از دلایل راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، کاهش میزان مصرف پهنای باند اینترنت کشور است. فرض کنید قرار است از وب‌سایت درج اطلاعات خانوار در طرح هدفمند کردن یارانه‌ها (www.refahi.ir) بازدید کنید. در صورتی که هاست و مراکز داده‌ی مربوط به این وب‌سایت در داخل کشور قرار داشته باشد، ظرفیت دسترسی به اینترنت کشور برای این امر استفاده نمی‌شود و ترافیک اینترنتی کشور کاهش می‌یابد.

اگر تمام تراکنش های اطلاعاتی که در داخل کشور شروع شده، انجام می‌پذیرد و خاتمه می‌یابد، درون کشور خودمات صورت بگیرد و به مراکز داده‌ی خارج از کشور انتقال نیابد، پهنای باند مصرفی کشور تا حد بسیار زیادی کاهش پیدا کرده، ارز خارج شده از کشور کم شده و دولت می‌تواند اینترنت با کیفیت بهتری را با قیمت بسیار کمتر به مردم عرضه کند. کارشناسان معتقدند با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، قیمت اینترنت حتما کاهش پیدا خواهد کرد و کیفیت و سرعت آن برای افراد بهتر خواهد شد چون بار ترافیکی زیادی از دوش درگاه‌های ورودی و خروجی اطلاعات کشور برداشته خواهد شد و دولت هزینه‌ی کمتری برای خرید پهنای باند اینترنت خواهد پرداخت.

 

چرا نگوییم اینترنت ملی؟

“اینترنت” واژه‌ای است که به بزرگترین شبکه‌ی اطلاعاتی جهانی اشاره می‌کند. واژه‌ی اینترنت یک اسم خاص است و برای تمام مردم دنیا همین معنی ذکر شده را دارد. حال اگر بگوییم اینترنت ملی، یعنی شبکه‌ی جهانی کشوری! و این عبارت، صحیح نیست. بهتر است به جای شبکه اینترنت ملی گفته شود شبکه ملی اطلاعات یا اگر خیلی اصرار به ذکر واژه‌های غربی داریم، می‌توانیم بگوییم شبکه اینترانت ملی. (منبع)

 

ارتباط شبکه ملی اطلاعات و فیلترینگ:

گرچه مسوولین کشور بارها و بارها بیان کرده‌اند که توسعه و ایجاد شبکه ملی اطلاعات ارتباطی با فیلترینگ نخواهد داشت (منبع) اما در هر حال، به این دلیل که شبکه‌ی ملی، تنها محتوای مورد تأیید دولت و نظام جمهوری اسلامی ایران را در بر خواهد داشت، پس می‌توان به نوعی مطمئن بود که سیاست‌های موجود بر نظام فیلترینگ، بر روی این شبکه نیز وجود دارند. یعنی اگر وب‌سایتی که بر روی هاست‌های خارجی مدیریت می‌شود و محتوای شامل موارد فیلترینگ را منتشر می‌کند و در حال حاضر فیلتر شده است، چنین وب‌سایتی بدون شک در فضای شبکه‌ی ملی اطلاعات نیز مستقر نخواهد شد.

 

ارتباط شبکه ملی اطلاعات و اینترنت پاک و اینترنت حلال:

در ادامه‌ی فرایند واژه‌سازی مسوولان کشور، آقای رضا تقی‌پور، وزیر محترم ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور هم دست به کار شده و واژه‌ی اینترنت پاک را به عنوان مفهومی که قرار است توسط ایران به واقعیت تبدیل شده و به بشریت هدیه شود، به کار بردند. (منبع1 و منبع2)

اما پی بردن به این موضوع که آیا شبکه ملی اطلاعات به عنوان الگوی اینترنت پاک به دنیا عرضه خواهد شد یا خیر، نیاز به گذر زمان و پیاده‌سازی کامل طرح شبکه‌ ملی اطلاعات در کشور دارد. در هر حال به نظر می‌رسد شبکه‌ی ملی اطلاعات همان اینترنت پاکی خواهد بود که ایران، به عنوان اولین کشور اسلامی قصد ایجاد و معرفی آن به جهان را دارد.

در همین راستا، و باز هم در ادامه‌ی روند واژه‌سازی‌های مسوولین، واژه‌ی اینترنت حلال نیز ساخته شد و به نام آقای علی آقا محمدی، معاون نظارت و هماهنگی در سیاست های اقتصادی معاون اول رییس جمهوری به ثبت رسید. (منبع1 و منبع2) حالا کار برای متخصصین حوزه فناوری اطلاعات کشور سخت‌تر از قبل هم شده است چون باید بتوانند راهی برای تشخیص تفاوت اینترنت جهانی، اینترنت ملی، اینترانت ملی، شبکه ملی اطلاعات، اینترنت پاک، اینترنت حلال و … پیدا کنند.

 

کلام آخر:

با توجه به مطالب ذکر شده می‌توان مطمئن بود که راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات از تمامی جهات به نفع کشور و مردم ایران بوده و باعت پیشرفت کشور خواهد شد. قطعا راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات بر خلاف نگرانی‌های عمومی، گامی بلند برای رسیدن به توسعه دانش و تولید محتوا در کشور، ایجاد اشتغال و کاهش وابستگی به کشورهای دیگر در تولید اطلاعات خواهد بود و باز هم باید متذکر شد که راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات به معنای قطع شدن دسترسی به اینترنت جهانی نیست بلکه این دو در کنار هم فعالیت خواهند کرد.

 

محسن پاک نیت