ضرورت کنترل ضربان قلب با گوشی هوشمند در چیست؟
این روزها شاهد افرایش تولید ابزارهای دیجیتال از جمله مچبندهای سلامتی یا طراحی اپلیکیشن‌های تلفن‌هوشمند به‌منظور تجزیه‌وتحلیل آزمایشات تشخیصی برای کمک به متخصصان قلب و عروق هستیم. این ابزارها و اپلیکیشن‌ها ادعای سنگین نظارت دقیق روی قلب کاربران را یدک می‌کشند. اما فعالیت این ابزارها واقعا فایده‌ای برای قلب کاربران دارد؟ فعلا نمی‌توان پاسخ دقیقی به این سوال داد و شاید “بستگی دارد“ بهترین جواب این سوال باشد.
گویا آی تی – مساله مهم‌تر این است که آیا گجت دیجیتال مورد نظر یک ابزار مانیتورینگ سلامتی برای پایش ضربان قلب برای مقاصد تجاری و کسب سود ساخته شده یا این که جز تجهیزات پزشکی است که سازمان غذا و داروی امریکا (FDA) آن را برای تشخیص اختلالات خطرناک ضربان قلب تائید کرده باشد.
ابتدا به بررسی وضعیت ابزارهای مانیتورینگ تجاری می‌پردازیم. مچبندهای سلامتی پوشیدنی در تمرینات ورزشی شدید، یعنی درست همان زمانی است که باید از ضربان دقیق قلب مطلع شوید، دقت خود را از دست می‌دهند. در یکی از پژوهش‌هایی که چندی پیش در ژورنال علمی JAMA Cardiology منتشر شد مچبندهای پوشیدنی مثل ساعت شرکت اپل (Apple Watch)، Fitbit Charge HR، Basis Peak و Mio Alpha مورد بررسی قرار گرفتند.
دکتر مارک گیلینوف، متخصص قلب و عروق و یکی از پژوهشگران حاضر در پژوهش مذکور که در مرکز درمانی شهر کلیولند در ایالت اوهایو، یکی از مهم‌ترین مراکز درمانی امریکا فعالیت می‌کند، در این رابطه می‌گوید: ”بسیاری از بیماران از نمونه‌های مختلف این ابزارها استفاده می‌کنند. عده کثیری از این بیماران با مشاهده اعداد ثبت شده توسط این ابزارها بسیار نگران شده‌اند زیرا ارقام آنها خارج از محدوده متعارف است. پژوهش مذکور به منظور بررسی صحت نتایج نشان داده شده توسط این ابزارها انجام شده است.
ساعت اپل و Mio Fuse بهترین عملکرد را با دقت ۹۱ درصدی داشتند. سایر ابزارها عملکرد صحیح ۸۰ درصدی داشته و ضربان قلب فرد را بیشتر یا کمتر از حد واقعی نشان می‌دادند.
گیلینوف اضافه می‌کند که شاید اکثر مردم اهمیت چندانی برای این خطاها قائل نباشند اما برای ورزشکاران حرفه‌ای و بیماران قلبی که همواره سعی دارند ضربان قلب خود را در محدوده خاصی نگه دارند، استفاده از ابزارهای معمولی گزینه چندان مناسبی به نظر نمی‌رسد.
به نظر گیلینوف این دسته از افراد بهتر است از بندهای سینه پزشکی (Chest Strap) که دقت بالایی دارند استفاده نمایند. وی معتقد است ابزارهای مانیتورینگ (پایش) قلب معمولی خطرناک نیستند اما استفاده از آنها فایده خاصی ندارد که بخشی از این مشکل به نحوه عملکرد این ابزارها برمی‌گردد.
شاید تجربه چسباندن یک کلیپ پلاستیکی کوچک به انگشت بزرگ پا ( گوش یا انگشت دست) را در بیمارستان یا مطب پزشکان داشته باشید. این ابزار پالس اکسیمتر نام دارد که ضربان قلب و همچنین مقدار اکسیژن خون را از طریق تابش نور به درون پوست اندازه‌گیری می‌نماید. بسته به مقدار خون جریان یافته در رگ‌ها، میزان متفاوتی از نور به گیرنده‌ی تعبیه شده در دستگاه برمی‌گردد. پالس اکسیمتر توسط بررسی مقدار تغییرات نور منعکس شده، سرعت ضربان قلب و همچنین اکسیژن موجود در آن را اندازه‌گیری می‌کند. پالس اکسیمترهای بیمارستانی همیشه خطا دارند. گیلینوف: ”ما اغلب مجبوریم مانیتورهای مخصوص را روشن کنیم زیرا سیگنال پالس اکسیمترها معمولا قطع می‌شود.“
ابزارهای مانیتور (پایش) در ساعت‌های مچی Fitbit و اپل عملکرد مشابهی داشتند، به غیر از این مورد که نور را به مچ می‌تابانند. اگر پوست تیره، تاتو یا خال مادرزادی در محل قرارگیری ساعت مچی (مچ‌بند) داشته باشید، دستگاه قطعا خطا خواهد کرد.
البته این اولین باری نیست که ابزارهای پوشیدنی که با هدف پایش وضعیت سلامتی کاربران طراحی شده‌اند زیر سوال می‌روند. اوایل سال جاری میلادی نیز در یک پرونده حقوقی ادعاهای مشابهی در مورد ابزارهای شرکت Fitbit مطرح شده بود.
Fitbit در پاسخ به این ادعاها مطالبی به این شرح را در اختیار وب‌سایت خبری NPR گذاشت: ”از ابزارهای ما نمی‌توان در قالب تجهیزات پزشکی استفاده کرد“. این شرکت در ادامه این طور اضافه کرد تحقیقات آنها نشان می‌دهد ابزارهایشان دارای ”استانداردهای صنعتی مورد نیاز به‌منظور سنجش نوری ضربان قلب با استفاده از مچ دست هستند.“
لیست اپلیکیشن‌هایی که ادعای مانیتورینگ (پایش) فعالیت قلب را داشته و به عنوان ابزارهای پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرند همواره در حال افزایش است، درست بر خلاف ابزارهای پوشیدنی که حتما باید تائیدیه سازمان غذا و داروی امریکا را کسب کنند. بعضی از این اپلیکیشن‌ها برای استفاده خانگی طراحی شده‌اند و برخی دیگر برای شرکت‌های فعال در حوزه پزشکی.
این روزها پایش فیبرلاسیون دهلیزی (بیماری ضربان قلب کاملاً نامنظم) از طریق آزمایش‌های غربالگری توجه بسیار زیادی را به خود جلب کرده چرا که تپش قلب نامنظم می‌تواند موجب ایجاد لخته‌های خونی، حرکت آنها به سمت سر و نهایتا بروز سکته مغزی شوند. در فیبرلاسیون دهلیزی دو حفره فوقانی قلب یعنی دهلیزهای قلب، فاقد ضربان مطلوب می‌باشند . دهلیزها به جای ضربان منظم و الگوی طبیعی، به شکل غیر منظم و تند منقبض می شوند . بیمارانی که با این مساله مواجه‌اند پنج برابر بیشتر دچار سکته‌های مغزی شده و این بیماری در افراد بالای ۶۵ سال ۹ درصد بیشتر اتفاق می‌افتد.
احتمال دارد مبتلایان به این بیماری از وجود آن مطلع نباشند. از آن جایی که این مشکل قلبی وضعیت ثابتی نداشته و گاهی اوقات متوقف می‌شود، تضمینی نیست که پزشکان بتوانند ضربان‌های منحرف را شناسنایی کنند. در حال حاضر، تنها راه برای تشخیص این ضربان‌ها به‌کارگیری دستگاه الکتروکاردیوگراف یا EKG است. الکتروکاردیوگراف دستگاهی است که جریان‌های الکتریکی قلب را از طریق الکترودهایی که روی مناطق مختلف پوست بدن قرار داده می‌شوند، دریافت کرده و آنها را به شکل یک نمودار ترسیم می‌کند. برای این کار شما باید به مطب پزشک یا بیمارستان مراجعه کرده و با استفاده از این دستگاه سیگنال‌‌های الکتریکی قلب را مشاهده نماید.
یکی از اپلیکیشن‌های آیفون به نام Cardiio Rhythm وضعیت قلب را با استفاده از دوربین تلفن‌هوشمند مانیتور می‌کند. عملکرد این برنامه شبیه شیوه عملکرد پالس اکسیمترها یا ابزارهای پوشیدنی روی مچ است. پژوهشگران از این اپلیکیشن برای تشخیص فیبرلاسیون دهلیزی استفاده کردند. در پژوهش منتشر شده در ژورنال علمی Journal of the American Heart Association، محققان از این اپلیکیشن برای غربالگری بیش از ۱۰۰۰ بیمار مبتلا به فیبرلاسیون دهلیزی استفاده کردند. آنها موفق به تشخیص موفقیت آمیز ضربان‌های قلب نامنظم در ۹/۹۲ درصد بیماران مبتلا شدند؛۷/۹۷ درصد از کسانی که مبتلا نبودند هم به درستی شناسایی شدند.
بن فریدمن، معاون مدیر بخش قلب-عروق انستیتو تحقیقات قلب سیدنی، در مقدمه پژوهش مذکور این طور می‌‌نویسد که: این آمار و ارقام برای تصمیم‌گیری در مورد تشخیص درست یک بیماری از سوی پزشک فاقد دقت کافی است اما برای پایش وضعیت قلب در منزل کافی به نظر می‌رسد. این اپلیکیشن می‌تواند به کاربران هشدار داده و در خطر بودن را به آنها گوشزد نماید اما تائید نهایی باید حتما از سوی پزشک صادر شود.
یکی دیگر از ابزارها به نام AliveCor، جستجو برای فیبرلاسیون‌های دهلیزی را توسط یک دستگاه دستگاه الکتروکاردیوگراف دستی کوچک انجام می‌دهد. الکتروکاردیوگراف AliveCor قادر به اتصال به تلفن‌های هوشمند و تجزیه‌وتحلیل ضربان قلب است. در پژوهش دیگری که در ژورنال Heart منتشر شد، ابتدا نحوه استفاده از دستگاه AliveCor EKG به ۱۲۲/۱۳ شرکت کننده، آموزش داده شد. تنها ۴/۰ درصد از نتایج به دست آمده قابل تجزیه‌وتحلیل نبود و ۹۸ درصد از بیماران بالای ۶۰ سال مبتلا به فیبرلاسیون‌های دهلیزی به درستی شناسایی شدند. هر چند آمار خطا در شناسایی نادرست این ابزار بالا بود و تنها موفق به شناسایی صحیح ۲/۲۹ درصد از افراد سالمی شد که به این بیماری مبتلا نبودند.
دکتر انگای-ین‌چان، متخصص قلب و عروق در بیمارستان پرینس مارگارت هنگ‌کنگ و یکی از مدیران پژوهش مذکور در این رابطه می‌گوید: ”در این پژوهش متوجه شدیم تعداد قابل توجهی از شهروندان که قبلا بیماری فیبرلاسیون‌های دهلیزی در آنها تشخیص داده نشده بود از طریق غربالگری با این ابزار شناسایی شدند“. برای افراد مبتلا به فیبرلاسیون‌های دهلیزی می‌توان رقیق‌کننده‌های خون تجویز کرد تا ریسک لخته شدن خون کمتر شده و یا از مسدودکننده‌های بتا (Beta Blockers) و سایر داروها برای کاهش ضربان قلب استفاده نمود. ”این که چنین دستاوردی کاربران را به جدی گرفتن وضعیت سلامت خود تشویق کرده و آنها را به استفاده از این ابزارها ترغیب نماید، در مطالعات آینده مشخص خواهد شد.“
دکتر گرگ فونارو، متخصص قلب و عروق و مدیر مرکز ناهنجاری‌های عضلات قلب (کاردیومیوپاتی) دانشگاه کالیفرنیا امیدوار است چنین تکنولوژی‌هایی افراد را در زمینه تشخیص زودهنگام فیبرلاسیون‌های دهلیزی و در نتیجه کاهش بروز سکته، یاری نمایند. وی در طی ایمیل ارسالی‌اش به NPR این طور نوشت: ”این ابزارها و اپلیکیشن‌ها می‌توانند شیوه متخصصان قلب و عروق برای درمان فیبرلاسیون‌های دهلیزی را بهبود بخشیده و موجب تجویز نسخه‌های بهتر دارویی پزشکان شوند.“
البته تا آن مرحله هنوز فاصله زیادی داریم. گیلینوف، پژوهشگر اصلی مقاله ”سنجش دقت ابزارهای دیجیتال پایش سلامت بدنی“،به عنوان یک جراح قلب روزانه با بیماران بسیار زیادی که از فیبرلاسیون‌های دهلیزی رنج می‌برند مواجه است. وی معتقد است که خودپایشی (SelfMonitoring) احتمالا موجب نجات بسیاری از انسان‌ها خواهد شد اما در این میان نقش ویژه پزشکان را نباید فراموش کرد؛ به عبارت دیگر فرد نباید تنها به این ابزارهای دیجیتال که به تازگی پا به حوزه حفظ سلامت نهاده‌اند تکیه کند.
وی یادآور می‌شود که نیازی نیست همه افراد شروع به بررسی ابتلا به بیماری فیبرلاسیون‌های دهلیزی کنند. ”اگر افراد کم سن و سال شروع به پایش وضعیت جسمی خود کنند حتی در صورت استفاده از ابزارهای بسیار دقیق، قطعا شاهد افزایش چشمگیر تشخیص‌های نادرست خواهیم بود.“
انجمن قلب امریکا طی شش ماه آینده سیاست‌های دقیق خود درباره مساله پزشکی از راه دور که اتفاقا مساله پایش قلب در خانه هم جزء آنهاست را منتشر خواهد کرد.