آموزش الکترونیکی و چگونگی ارزیابی آن

آموزش الکترونيکی امکان فراگيری مستقل از زمان و مکان را برای دانش پژوهان فراهم می آورد. جايگاه کامپيوتر در آموزش های الکترونيکی بسيار حائز اهميت است . با پيکربندی مناسب کامپيوتر ( سخت افزار، نرم افزار و شبکه ) امکان استفاده از آموزش های الکترونيکی برای علاقه مندان فراهم می گردد. عملکرد کامپيوتر در آموزش های الکترونيکی نظير عملکرد موبايل در ارتباطات است . با استفاده و پيکربندی مناسب موبايل امکان برقراری ارتباط مستقل از زمان و مکان خاص را برای کاربران خود فراهم می آورد.آموزش الکترونيکی می تواند مبتنی بر CD-ROM ، شبکه ، اينترانت و يا اينترنت باشد. آموزش الکترونيکی برای ارائه محتوی از عناصر اطلاعاتی با فرمت های متفاوت نظير: متن ، ويدئو ، صدا، انيميشن ، گرافيک و محيط های مجازی و يا شبيه سازی شده استفاده می نمايد. تجارب بدست آمده از آموزش های الکترونيکی بمراتب گسترده تر از تجارب آموزشی بدست آمده در يک کلاس درس سنتی است . آهنگ فراگيری در سيستم های آموزشی الکترونيکی از يک روند مشخص و سيستماتيک تبعيت کرده و مخاطبان خود را با هر نوع سليقه و گرايش بسرعت جذب می نمايد. اجرای آموزش الکترونیکی در دنیا در حال افزایش است ولی برخلاف گسترش استفاده از سیستم آموزش الکترونیکی و سرمایه­گذاری قابل توجه در خرید یا توسعه آن­ها، اجماع و اتفاق نظری بر یک چارچوب استاندارد برای ارزیابی کیفیت سیستم وجود ندارد.

بسیاری از مراکز آموزشی و دانشگاه­ها از سیستم آموزش الکترونیکی برای حمایت از یادگیری­های رو در رو در کلاس، یا اجرا و انجام برنامه­های آموزشی راه دور استفاده می­کنند. رشد سیستم­های آموزش الکترونیکی در سال­های اخیر به طور فزاینده­ای افزایش یافته است ولی هنوز انتقادهای قابل توجه از کیفیت سیستم­های حال حاضر مورد استفاده انجام می­شود که شامل عملکرد پایین، قابلیت استفاده ضعیف و همچنین سفارش­سازی ضعیف می­باشد که تامین نیازهای خاص از یادگیرندگان متفاوت را با مشکل روبرو کرده است. علاوه بر آن، آموزش روی خط اغلب به دلیل حمایت نکردن از یادگیرنده محور بودن مورد انتقاد قرار می گیرد.

محصلین علاقه فراوانی به ارزیابی فن تعلیم سیستم­های آموزشی الکترونیکی از خود نشان داده­اند که در مباحث طراحی دروس و چگونگی ترویج دادن یادگیری خوب است و علاوه بر آن، این بحث­های بنیادی در مورد طراحی دروس نیز بسیار مهم هستند با این حال چنین تحقیقاتی به معلم در ارزیابی کیفیت سیستم کمکی نمی کند.

با افزایش آموزش الکترونیک در دانشگاه­ها و موسسات آموزشی در دنیا از طریق پایگاه­های الکترونیکی، سئوالاتی در مورد استفاده و امکان اجرای این روش از آموزش برای محققین، معلمین و طراحان این پایگاه­های الکترونیکی بوجود می­آید که آیا به اهداف آرمانی و بهبود کیفیت تحصیلی دست پیدا خواهند کرد؟ آیا عملکرد و توانایی برای خودخوانی بدون نیاز به معلم افزایش خواهد یافت؟ آیا از دید دانش­آموزان آموزش الکترونیک یک متد موثر و موفق است؟بنابراین لزوم ارزیابی چنین شیوه آموزشی به شدت احساس می شود.

تحقیق در مورد ارزیابی سیستم های الکترونیکی از 2 بعد می باشد:

1-      مهندسین نرم افزار

2-      کارشناسان آموزش و پرورش

از دیدگاه مهندسی نرم افزار تولید نرم افزاری که بتواند ویژگی های مورد نیاز جهت آموزش الکترونیکی را فراهم آورد کار چندان سختی به نظر نمی آید ولی نکته مهم توانایی  برآوردن نیازها و مسائل آموزشی از دیدگاه کارشناسی و تعلیم و تربیت توسط نرم افزار می باشد به همین دلیل است که تولید نرم افزاری جهت آموزش الکترونیکی بدون حضور کارشناسان آموزش و پرورش و عدم استفاده از نظرات آن ها ، کار را بسیار مشکل و تا اندازه ی زیادی عبث و بی فایده می سازد.

برای ارزیابی کیفیت آموزش الکترونیکی از مدل های گوناگون و متنوعی استفاده می شود. یکی از مهمترین و در عین حال پرکاربردترین مدل ها مدل استاندارد ISO 9126 است که در سال 1991 برای فراهم آوردن چارچوبی برای ارزیابی کیفیت نرم افزار و سپس بهبود آن در بیش از یک دوره 10 ساله گسترش یافته است. این مدل دارای 6 شاخص و هر شاخص به تعدادی زیر شاخص دیگر تقسیم می شود.(جدول زیر) این  مدل طیف وسیعی از خصوصیات سیستم شامل نیازهای تکنیکی و فعل انفعالات انسانی را تحت پوشش قرار میدهد.  برای مثال این استاندارد فعل و انفعالات کامپیوتر انسان مانند دل­ربایی از واسط که بقیه استانداردها چشم پوشی کرده­ اند را شامل می شود.

سه شاخص اول (عملکرد، قابلیت استفاده و قابلیت اعتماد و اولین زیر شاخص درجه تاثیر (رفتار زمان) به آسانی قابل ارزیابی­اند ولی شاخص­های باقی مانده مگر به وسیله متخصصین IT تعلیم دیده و حرفه ای،  برای اندازه گیری مشکل­اند به همین دلیل تمرکز­ بیشتر بر روی شاخص­های اول است.

برای آشنایی با نحوه عملکرد این استاندارد و چگونگی کاربرد آن برای سیستم های آموزش الکترونیکی، این استاندارد را در دانشکده IT یکی از دانشگاه های آمریکایی مورد استفاده قرار دادند که نتیجه آن به صورت ماتریسی همراه با توضیحات جانبی آن در ادامه آورده شده است.

به طور کلی ارزیابی کمی بود اگر چه برای ارزیابی زیر شاخص رفتار زمانی تست زمان بر روی 2 کامپیوتر جدید و قدیم با پهنای باند kbps100 انجام شد. این تست زمان در کلاسی که در آن 120 نفر به طور همزمان از سیستم استفاده می­کردند انجام شد که نتیجه آن در یک ماتریس خلاصه شده است.

ستاره­ها در این ماتریس نشانگر این هستند که آن ابزار نیازهای زیر شاخص­ها را تامین کرده­اند. جاهایی که در این ارزیابی نقص و عیب بوده است را با اعدادی نمایش داده شده است که توضیحات آن­ها در علائم و اختصارت زیر که چگونه سیستم در رویایی با این معیارها شکست خورده است آورده شده است.

1- موقعی که منطقا نیاز به محتوا هست محتواهای تهی را قبول می کند.

2-  کمبود لیبل های موضوع در زمینه­های مورد نیاز کاربران با آن را سخت­تر می کند.

3-  سایز فونت ها بسیار کوچک است و یک ناسازگاری در فونت ها از یک صفحه به صفحه دیگر وجود دارد.

4-  موقعی که یک عکس با سایز غیر استاندارد از اعضا آپلود می­شود پیغام خطا نمایش می دهد.

5-  سیستم برای اعتبار تاریخ در هنگامی که موارد درسی در دسترس خواهند بود را چک نمی­کند.

6-  هدایت کردن ضعیف: به جای وجود یک کلید، منویی برای هدایت کردن نیاز است.

7-  وقتی تعداد کاربران روی خط افزایش می یابد.بارگیری صفحات گروه خیلی کند می­شود

8-  مسئله برای تفسیر لغات و اصطلاحات غیر استاندارد برای مثال کلاس مجازی.

9-  به خاطر نیاز به دانلود Java در هنگام ورود به اتاق گفتگو خیلی آهسته انجام می شود.

10-  قابلیت ذخیره سازی شکل در داخل سیستم یا شکل های خارجی وجود ندارد.

11-  به خاطر آپلود شکل ها و گرافیک ها مسئله نوشتن و پست عکس نیز وجود دارد.

12- فهمیدن وظیفه همه دکمه ها کار آسانی نیست، اطلاع رسانی ابزاری نیاز است.

13-  مسئله همزمانی و مسئله عقب افتادن زمان بین لحظه­ای که دانش آموز می­تواند ببیند و لحظه­ای که خطی کشیده می شود.

14-  عملکرد ضعیف و فهمیدن نحوه استفاده از آن، قادر به نمایش فهرست نیست.

15-  بر اساس اسم کوچک فرد قابل جستجو نیست و نمی­تواند همه اعضای گروه را به صورت لیست نمایش دهد.

16-  وقتی که گروه جدیدی ایجاد می شود­، سیستم قادر به از عده برآمدن تعریف گروه­های زیاد نیست.

17-  اضافه کردن دانش آموزان به گروه­ها نیاز به 7 کلیک موس از یک طرف صفحه به طرف دیگر برای هر یک از دانش آموزان دارند، بسیاری از کلیدها در ضمیمه کیبوردها فعال نیست و نمی توان از آن­ها استفاده کرد.

18-  ترتیب گروه ها به ترتیب حروف الفبایی نیست.

19-  صفحه آرایی و ترتیب ناجور است.

ارزیابی انجام شده شکاف­ها و نقص­های زیادی در این سیستم را نشان می دهد. بعضی از آن­ها برای رضایت کاربران حیاتی و بعضی اهمیت کمتری دارند که بستگی به شخص کاربر (دانش آموز، معلم و …)دارد.

بنابراین برای ایجاد یک سیستم ارزیابی کامل و مفید می بایست تغییراتی را در این استاندارد ایجاد نمود برای نمونه می­توان با ایجاد یکسری شاخص­های کلی که رضایت و خرسندی همه کاربران را شامل شود بهبود بخشیده شوند چراکه برای مشخص کردن سطح رضایت کاربران افزایش تعداد زیر شاخص­ها به سادگی امکان ندارد. همچنین کاربران مختلف اولویت بندی مختلفی دارند که بر اصرار آن­ها بر شاخص مشخصی اثر می­گذارد. بنابراین نیاز است یک شاخص نهایی را برای بیان این که آیا ارزیابی ابزار خاص به طور کلی قابل قبول بوده است یا نه برای کاربر ایجاد شود.

از طرفی زیر شاخص­ها بسیار کلی بوده و تعداد فاکتورهای زیادی را تحت پوشش قرار می­دهند بنابراین کارآمد نبوده و توصیه می­شود که زیر شاخص­ها در سایه قابلیت استفاده گسترده شوند تا شامل نمایش فاکتورهای خاصی بر پایه مبانی پذیرفته شده قابلیت استفاده فعل انفعال انسان و کامپیوتر باشند. برای مثال قابلیت استفاده باید شامل زیر شاخص هایی مانند ( ثبات و استحکام، سادگی، خوانایی (سایز و فونت) و استفاده از رنگ باشد.

به تازگی ارتباطی قوی بین زیر شاخص­های قابلیت فهم و قابلیت یادگیری پیدا شده است . ترکیبی از این دو زیر شاخص که آن­ها را به یک زیر شاخص تبدیل کند در بهبود توسعه چنین استانداردی مفید خواهد بود. در نهایت بلوغ و کمال برای کل سیستم بیان خواهد شد و برای هر یک از ابزارها به طور مجزا مفید نخواهد بود.