مدیریت رفتار سازمانی چیست؟
شرکتها و سازمان های مختلف همیشه روی افزایش بهره وری و درآمد خود تمرکز می کنند و در این راستا از روش ها و استراتژی های مختلفی کمک می گیرند. یکی از موثرترین این استراتژی ها به کمک مدیریت رفتار سازمانی شکل می گیرد و رویکرد علمی تری به دستیابی به اهداف کسب و کار دارد.
مدیریت رفتار سازمانی چیست؟
مدیریت رفتار سازمانی یا Organizational Behavior Management (OBM) به معنی بهره برداری از اصول رفتاری برای افراد و گروه ها در محیط کسب و کار، صنعت، دولت و خدمات اجتماعی است (تعریف انجمن روانشناسی آمریکا). مدیریت رفتار سازمانی را می توان به عنوان فصل مشترک بین علم رفتارشناسی و بهبود محیط های سازمانی قلمداد کرد. به عبارت دیگر، مدیریت رفتار سازمانی هنگامی انجام می شود که از اصول علمی تحلیل رفتار در ارزیابی و بهبود عملکرد حوزه های سازمانی استفاده می شود.
مدیریت رفتار سازمانی در تحلیل رفتار کاربردی (ABA) که در واقع، پیاده سازی و کاربرد عملی رفتارشناسی است ریشه دارد. تحلیل رفتار کاربردی به دنبال روش هایی برای تولید رفتار هدفمند در دامنه وسیعی از زمینه های مختلف و شرایط گوناگون است. ABA یکی از سه رشته اصلی تحلیل رفتاری یا علم رفتار است که موارد زیر را در بر می گیرد:
- شاخه کاربردی رشته تحلیل رفتار (ABA)
- تحلیل تجربی رفتار، با تمرکز بر اصول ابتدایی رفتار
- شاخه تحلیل رفتاری که بر اصول مفهومی و فلسفی علم رفتارشناسی تمرکز دارد (رفتارگرایی یا behaviorism)
مدیریت رفتار سازمانی نیز به مانند ABA تقریباً منحصراً روی استراتژی های عملی و کاربردی تمرکز دارد که می توان از آنها برای تغییر رفتار استفاده کرد. به عنوان نمونه، به جای تمرکز بر ویژگی های شخصیتی که یکی از نشانه های قابل اطمینان کارکنانی محسوب می شوند که عملکرد بهتری دارند، ABA و مدیریت رفتار سازمانی بیشتر به دنبال روش هایی برای بهبود عملکرد هستند.
تاریخچه مختصر مدیریت رفتار سازمانی
فعالیت های واتسون و اسکینر در زمینه رفتارشناسی تاثیر چشمگیری بر حوزه مدیریت رفتار سازمانی داشت. استفاده اسکینر از اصول رفتارشناسی در طراحی آموزشی به عنوان جرقه ای برای کاربرد علم رفتارشناسی در محیط کار محسوب می شود. حتی پیش از آنکه مدیریت رفتار سازمانی جایگاهی پیدا کند، عده ای به طرفداری از استفاده از روشهای علمی برای بهبود عملکرد کارکنان و همچنین تقویت عملکرد سازمانی برخاسته بودند. در سال ۱۹۷۷ میلادی، مجله تخصصی مدیریت رفتار سازمانی (JOBM : The Journal of Organizational Behavior Management) آغاز به کار کرد و تا به امروز جایگاه خود به عنوان مهم ترین نشریه این حوزه را حفظ کرده است. تا آن سال، بیش از ۴۰ مقاله در رابطه با مدیریت رفتار سازمانی در سایر مجلات منتشر شده بود و حداقل یک شرکت مشاوره مدیریت رفتار سازمانی نیز تأسیس شده بود. اولین سردبیر مجله مدیریت رفتار سازمانی، آبری دانیلز بود. در حال حاضر این مجله توسط گروه انتشاراتی تیلور و فرانسیس منتشر می شود و در سال جاری (۲۰۱۸ میلادی) سی و دومین نسخه آن منتشر شده است. مجله مدیریت رفتار سازمانی در سال ۲۰۰۵ میلادی رتبه سوم را در میان مجلات اثرگذار مرتبط با مباحث روانشناسی کاربردی کسب کرد. در حال حاضر تعدادی از دانشگاه ها دوره های تحصیلات تکمیلی مدیریت رفتار سازمانی برگزار می کنند. فارغ التحصیلان این رشته ها می توانند در بخش خصوصی به عنوان مشاور خارجی، در سازمان ها به عنوان مشاور داخلی، یا به عنوان مدیران برنامه در حوزه سلامت و خدمات اجتماعی مشغول به کار شوند. به علاوه می توانند در محیط های دانشگاهی نیز به تدریس و تحقیق بپردازند.
حوزه های مدیریت رفتار سازمانی
توسعه و رشد مدیریت رفتار سازمانی، سه حوزه تخصصی جدید را به وجود آورده است:
- مدیریت عملکرد که از اصول رفتاری در مدیریت عملکرد کارکنان استفاده می کند. این مفهوم در گذشته مترادف با مدیریت رفتار سازمانی در نظر گرفته می شد، اما در حال حاضر یک حوزه مجزا به شمار می رود و روی بخش های خاصی تمرکز دارد که روی سطوح دیگری از سازمان اجرا می شوند.
- تحلیل سیستم های رفتاری به معنی آنالیز و جرح و تعدیل فرآیندهای سازمانی به منظور انتفاع سازمان است. این حوزه روی این تمرکز می کند که چگونه افراد یا گروه های کارکنان می توانند فعالیت های هم بسته را به گونه ای به اتمام برسانند که به تولید محصولات یا خدماتی منجر شود که برای کل سازمان اهمیت و ارزش دارد.
- ایمنی مبتنی بر رفتار (Behavior-based safety) یک تخصص رو به رشد است که محیط های کاری را با هدف کاهش آسیب ها و افزایش رفتارهای ایمن آنالیز و اصلاح می کند. برخلاف سایر حوزه هایی که رویکردشان نسبت به امنیت بر مهندسی ساختاری یا مکانیکی تکیه دارد، امنیت مبتنی بر رفتار برای کاهش آسیب ها و ترویج هر چه بیشتر عملکرد ایمن روی تغییر رفتار کارکنان تمرکز می کند.
مدیریت رفتار سازمانی چطور کار می کند؟
مدیریت رفتار سازمانی، موارد محیطی و رویدادهایی که تاثیر مستقیم تری بر عملکرد دارند را شناسایی، آنالیز و جرح و تعدیل می کند. دخالت های بجا و دقیق به عاملان اجازه می دهد تا به طور موثری رفتارهای مورد نظر در محیط های سازمانی را اصلاح کنند.
مداخلات مدیریت رفتار سازمانی
اقدامات یا مداخلات مدیریت رفتار سازمانی معمولاً در یکی از این دو دسته جای می گیرند: مداخلات پیش از تکلیف (antecedent-based interventions) و مداخلات مبتنی بر پیامد (consequence-based interventions).
مداخلات پیش از تکلیف، شامل شرح وظیفه، اصلاح تجهیزات، هدفگذاری، برانگیختن و آموزش است:
- شرح وظیفه به تعریف واضح وظایف کارکنان اشاره دارد.
- جرح و تعدیل تجهیزات به اصلاح یا جایگزینی تجهیزاتی اشاره دارد که برای انجام وظایف مختلف از آنها استفاده می شود.
- هدفگذاری به تعیین هدفهای عملکردی و سپس ارائه پاداش اشاره دارد.
- برانگیختن به تهییج به عمل یا ادامه انجام یک فعالیت اشاره می کند.
- در مرحله آموزش، کمبودهای موجود در دانش، مهارت ها یا توانمندی های کارکنان شناسایی شده و در جهت بهبود آنها اقدام می شود.
مداخلات مبتنی بر پیامد، بازخورد، تحسین و مشوق های مالی و غیرمالی را شامل می شود:
- بازخورد یا فیدبک به ارائه اطلاعات به کارکنان در رابطه با عملکرد گذشته آنها اشاره دارد که می تواند بر اساس قالب (شفاهی، کتبی یا نموداری) و عامل ارائه (مدیر، ناظر، مشاور، محقق یا همکاران) سبک و سیاق متفاوتی پیدا کند. ارائه بازخورد رایج ترین مداخله ای است که در مدیریت رفتار سازمانی انجام می شود.
- مشوق های مالی و غیرمالی، مواردی مانند پول، مزایا یا آیتم های ملموس را در بر می گیرد که با توجه به عملکرد و غالباً به صورت ترکیبی اعطا می شوند.
مراحل اجرایی مدیریت رفتار سازمانی
در اینجا به تعدادی از گام هایی که معمولاً در فرآیند مدیریت رفتار سازمانی برداشته می شوند اشاره می کنیم:
- تعیین نتایج مطلوب: در این مرحله، عامل (مجری فرآیند مدیریت رفتار سازمانی) یا مشاور به منظور تعیین نتایج مورد نظر با مدیران و مسئولین مربوطه همکاری می کند.
- شناسایی اهداف: عامل یا مشاور برای تعیین رفتارهای مهم و نتایج کوتاه مدتی که برای تحقق نتایج اصلی مورد نیاز هستند با مدیران و مسئولین همکاری و هم اندیشی می کند.
- ایجاد یک سیستم سنجش و ارزیابی: عامل یا مشاور در این مرحله به مسئولین همکاری می کند تا روش دقیق و قابل اعتمادی برای سنجش رفتار و نتایج هدف شکل بگیرد. معمولاً در این مرحله هزینه ها نیز تعیین می شود. سنجش و ارزیابی، اطلاعات لازم درباره رفتارها و نتایج فعلی را فراهم می کند و همچنین مبنایی را برای مقایسه شرایط فعلی با اثربخشی راهکار نهایی در دسترس قرار می دهد.
- تشخیص مسأله: عامل یا مشاور با هدف شناسایی دلیل نقص در عملکرد به مدیران و مسئولین یاد می دهد که چگونه سوالاتی بپرسند و محیط کار و فعالیت های انجام شده را زیر نظر بگیرند که بتواند در این مهم به آنها کمک کند. معمولاً در طرح سوال و جمع آوری اطلاعات، چهار زمینه عمده از عوامل بالقوه مورد توجه قرار می گیرد: سوابق، دانش و مهارت، تجهیزات و فرآیندها (شامل آنالیز سیستم ها)، و پیامدها.
- تهیه و اجرای راهکار: عامل یا مشاور پس از دریافت نتایج ارزیابی، با مدیران و مسئولین همکاری کرده و راهکاری را تهیه و پیاده می کند که نقاط ضعف را هدف قرار می دهد.
- برآورد اثربخشی: معمولاً نتایج در قبل، در حین و بعد از اجرای راهکار اندازه گیری می شوند. حداقل سه نوع نتیجه برای عامل مدیریت رفتار سازمانی اهمیت دارد: نتایج تغییر رفتار، میزان پذیرش درمان و نسبت هزینه به منافع. نتایج تغییر رفتار نشان می دهد که آیا راهکارِ پیاده شده، رفتار مورد نظر را تغییر داده و پیامدهای مورد نظر را دربرداشته است یا خیر. پذیرش درمان در مدیریت رفتار سازمانی اهمیت به سزایی دارد، چرا که اگر کارکنان و مدیران از راهکار استقبال نکنند، اجرای مناسب و کسب و حفظ نتایج ناشی از آن ممکن نخواهد بود. نسبت هزینه به منافع نیز به عامل کمک می کند تا آمار میزان بازگشت سرمایه را محاسبه نماید.
منابع مفید برای کسب اطلاعات بیشتر درباره مدیریت رفتار سازمانی
- شبکه OBM : این سازمان که در سال ۱۹۸۲ میلادی تأسیس شده به عنوان منبعی برای فعالان این حوزه و هم چنین دانشجویان علاقمند به این رشته فعالیت می کند.
- مجله مدیریت رفتار سازمانی : مجله رسمی شبکه OBM که جدیدترین مطالعات و مقالات مرتبط با مباحث مدیریت رفتار سازمانی و اخبار مرتبط با آن را منتشر می کند.
- وبسایت دانش رفتارشناسی در قرن بیست و یکم : وبلاگی که منحصراً درباره ابعاد مختلف دانش رفتارشناسی مطلب منتشر می کند و بیشتر از سایر منابع مرتبط با علوم رفتاری به OBM می پردازد.
- بورد تخصصی تحلیلگران رفتار : یک سازمان غیرانتفاعی که استانداردهای مدارک و روش های رفتارشناسی را تعیین می کند.
- انجمن تخصصی تحلیل رفتار : سازمانی که بیانگر علایق متخصصان تحلیل رفتار و از جمله آنهایی است که در حوزه مدیریت رفتار سازمانی فعالیت می کنند.
منبع (با جرح و تعدیل)